ظرفیت سازی برای کاهش اثرات سوانح طبیعی «زلزله» در مناطق روستایی. مطالعه موردی: شهرستان خدابنده

ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی یکی از مستعدترین مناطق جهان به لحاظ بروز سوانح طبیعی بویژه سانحه زلزله است، به طوری که از نظر میانگین سالانه بیشترین تعداد مطلق جمعیت در معرض خطر زلزله، در جایگاه هفتم آسیا و سیزدهم جهان قرار دارد. نگاه اجمالی به نقشه های پهنه بندی زمین لرزه بیانگر این واقعیت است که بیشتر سکونتگاه های پرجمعیت روستایی و شهری کشور در دامنه های البرز و زاگرس واقع اند که از لحاظ تهدید سانحه طبیعی ز لزله دارای آسیب پذیری نسبتا بالایی هستند، از طرفی دیگر، تفاوت در ظرفیت های موجود سکونتگاه ها (اجتماعی، اقتصادی، نهادی و محیطی- کالبدی) در میزان اثرپذیری متفاوت آنها از اثرات ناگوار سانحه زلزله، سطح آسیب پذیری آنها را متفاوت از هم می سازد. لذا این پژوهش بر روی بررسی ظرفیت ها و آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی در رابطه با سانحه زلزله در مناطق روستایی شهرستان خدابنده تاکید می کند. پژوهش حاضر در صدد اندازه گیری میزان ظرفیت های اجتماعی، اقتصادی، نهادی و کالبدی مناطق روستایی مورد مطالعه در جهت مقابله با اثرات سانحه زلزله و تبیین عملی نقش ظرفیت سازی و یا تقویت ظرفیتهای موجود در جهت کاهش اثرات زلزله در مناطق روستایی شهرستان خدابنده است. جامعه آماری این تحقیق دربرگیرنده 72 روستای آسیب دیده از زلزله سال 1381 شهرستان خدابنده است که با توجه به سطح تحلیل دوگانه روستا- خانوار، تعداد 37 روستا با استفاده از فرمول کوکران به روش تصادفی طبقه ای با لحاظ کردن مواردی چون موقعیت جغرافیایی، فاصله از شهر، جمعیت، میزان خسارت وارده به عنوان نمونه انتخاب شده اند، از طرفی دیگر، برای سنجش ظرفیت های چهارگانه خانوار نیز از بین 12100 خانوار ساکن در روستاهای نمونه، با استفاده از فرمول کوکران 331 خانوار بر حسب معیارهایی مانند درآمد، نوع مسکن، طبقه اجتماعی، محلات و ... با توجه به اطلاعات ارایه شده توسط مسئولین محلی به عنوان جامعه نمونه تحقیق انتخاب شده اند. برای حصول به اهداف تحقیق از روشهای اسنادی و میدانی با تاکید بر تکمیل پرسشنامه در نزد مسئولین روستایی و خانوارهای نمونه استفاده شده است. پس از جمع آوری داده ها و اطلاعات میدانی اقدام به تحلیل آنها در محیط نرم افزار spss گردیده است و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روشهای آماری مبتنی بر مقایسه میانگین ها، آزمون های t-test، فریدمن، کای دو، تحلیل واریانس، رگرسیون چندگانه، تحلیل مسیر و مدل topsis بهره گرفته شده است. نتیجه مطالعه حاضر نشان می دهد که بین ظرفیت های موجود در منطقه روستایی مورد مطالعه و سطح آسیب پذیری آنها رابطه معناداری وجود دارد و با افزایش هریک از آنها، میزان آسیب پذیری خانوار و روستا کاهش می یابد. این در حالی است که ظرفیت های سکونتگاه های روستایی و خانوارهای مورد مطالعه در وضعیت مناسبی قرار ندارد، به طوری که در بین ظرفیت های چهارگانه اقتصادی، اجتماعی، نهادی و کالبدی به غیر از ظرفیت اجتماعی عمدتا جهت گیری منفی حاکم است.